Hong Kong Sözleşmesi 26 Haziran 2025'te Yürürlüğe Giriyor: Gemi Geri Dönüşümünde Yeni Bir Dönem

Uluslararası denizcilik sektörünü yakından ilgilendiren önemli bir çevre ve insan sağlığı düzenlemesi 26 Haziran 2025 itibarıyla yürürlüğe giriyor. Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) tarafından 15 Mayıs 2009 tarihinde kabul edilen “Gemilerin Emniyetli ve Çevreye Uyumlu Geri Dönüşümü Hakkında Hong Kong Uluslararası Sözleşmesi” (Hong Kong Convention – HKC), operasyonel ömrünü tamamlamış gemilerin çevreye ve insan sağlığına zarar vermeden geri dönüştürülmesini amaçlıyor. 15 ülkenin onayı, dünya filosunun %40'ından fazlasını kapsayan tonaj ve %3'lük geri dönüşüm kapasitesi şartlarını sağlamasıyla, yürürlüğe girme koşulları 2023’te tamamlandı.

Sözleşmenin Amacı ve Kapsamı

Hong Kong Sözleşmesi’nin temel amacı; gemi geri dönüşüm sürecinde ortaya çıkan tehlikeli atıkların insan sağlığına ve çevreye etkilerini en aza indirmek. Bu çerçevede:

• Gemi söküm tesislerinin kurulumu ve işletimi,

• Tehlikeli maddelerin kontrolü,

• Gemi söküm sürecinde iş güvenliği, acil durum hazırlığı ve raporlama mekanizmaları,

• Sertifikasyon ve denetim sistemleri gibi hususlar uluslararası bir standart altında düzenlenmektedir.

Sözleşme; uluslararası sefer yapan, 500 GT ve üzeri tüm yeni ve mevcut gemileri kapsamına alıyor. Bu tanıma; denizaltılar, yüzer platformlar, FSUs ve FPSOs gibi birçok deniz aracı da dahil. Ancak, savaş gemileri, yardımcı askeri gemiler ve devletlerin ticari olmayan gemileri kapsam dışında tutulmuş.

Yeni Gemi ve Mevcut Gemi Ayrımı

Sözleşmeye göre;

• Yeni gemi olarak kabul edilenler:

  • İnşa sözleşmesi 26 Haziran 2025 veya sonrasında yapılanlar,

  • İnşa sözleşmesi yoksa omurgası 26 Aralık 2025 veya sonrasında kızağa konanlar,

  • Teslim tarihi 26 Aralık 2027 veya sonrasında olanlar.

• Mevcut gemiler ise bu tarihlerden önce inşa edilenlerdir ve bunlara özel bir geçiş süreci tanınmıştır.

Getirilen Başlıca Yükümlülükler

1. Tehlikeli Maddeler Envanteri (IHM)

Yeni ve mevcut gemiler, Tehlikeli Maddeler Envanteri (Inventory of Hazardous Materials – IHM) hazırlamalı ve güncel tutmalıdır. Bu belge, gemide bulunan zararlı maddelerin türünü, miktarını ve yerini gösterir. IHM şu üç bölümden oluşur:

• Bölüm I: Gemi yapısında ve ekipmanında bulunan tehlikeli maddeler,

• Bölüm II: Operasyonel atıklar,

• Bölüm III: Depolanan malzemeler.

Yeni gemiler: 26 Haziran 2025 itibarıyla geçerli IHM ve Hong Kong Gemi Geri Dönüşüm Sertifikası (HKSRC) taşımalıdır.

Mevcut gemiler: 26 Haziran 2030’a kadar IHM hazırlayıp güncel tutmalı ve bu tarihten itibaren geçerli sertifikalara sahip olmalıdır.

2. Gemi Geri Dönüşüm Sertifikaları

Gemi geri dönüşüm sürecinde kullanılacak belgeler şunlardır:

• International Ready for Recycling Certificate (IRRC): Geri dönüşüm öncesi yapılan nihai denetimin ardından düzenlenir.

• Document of Authorization for Ship Recycling (DASR): Gemi söküm tesislerine verilen yetki belgesidir.

  
  

3. Yetkilendirilmiş Gemi Söküm Tesisleri

Geri dönüşüm yapılacak tesisler, yetkili ulusal mercilerden yetkilendirme almalı ve IMO rehberlerine uygun Tesis Planları sunmalıdır. Bu planlarda:

• İşçi sağlığı ve eğitimi,

• Acil durum eylem planları,

• Tehlikeli madde yönetimi,

• İzleme ve raporlama sistemleri gibi konulara yer verilmelidir.

Uygulama ve Denetim Süreci

Sözleşme, IMO tarafından geliştirilen detaylı rehberlerle desteklenmiştir. Söz konusu denetimlerde:

• Gemiye ait IHM belgesi ve sertifikalar kontrol edilir,

• Geri dönüşüm sürecinde belirlenen standartlara uyulup uyulmadığı incelenir,

• Gemi geri dönüşüm tesisleri, yerinde denetime tabi tutulur.

Basel Sözleşmesi ile Etkileşim

Gemi geri dönüşümüyle ilgili uluslararası rejimdeki önemli diğer düzenleme olan Basel Sözleşmesi ile Hong Kong Sözleşmesi arasında geçişkenlikler ve olası çatışmalar olabileceğinden, IMO tarafından yayımlanan HKSRC.2/Circ.1 sayılı rehberle bu konuda uyumlaştırıcı geçici ilkeler açıklanmıştır.

Sonuç

Hong Kong Sözleşmesi ile gemi geri dönüşümünde insan sağlığı ve çevre güvenliği açısından evrensel bir norm oluşturulmaktadır. Gemi inşa şirketleri, armatörler, liman otoriteleri ve gemi söküm tesisleri bu yeni düzenlemelere uyum sağlamakla yükümlüdür. Haziran 2025’ten itibaren sözleşme hükümlerine aykırılık, hem idari hem ticari yaptırımlara neden olabilir.

Bu nedenle, denizcilik sektöründe faaliyet gösteren tüm aktörlerin şimdiden hazırlıklarını tamamlaması büyük önem arz etmektedir.

Kaynakça:

1. International Maritime Organization (IMO), “Frequently Asked Questions: Implementing the Hong Kong Convention,” WBS No. TC-2048-11-2000.

2. IMO, Official Website on Ship Recycling and the Hong Kong Convention

3. MEPC.210(63), MEPC.222(64), MEPC.223(64) ve MEPC.379(80) sayılı IMO Kararları.

4. HKSRC.2/Circ.1 – Guidance on the implementation of the Hong Kong and Basel Conventions with respect to the transboundary movement of ships intended for recycling.