Doğrudan Davada Yetki Sorunu: Zarar Görenin Sigortacıya Başvurusu ve MÖHUK m.46’nın Sınırları

 Giriş: Haksız Fiilde Yabancı Unsur ve Doğrudan Sigortacıya Başvuru

Yabancı unsurlu haksız fiillerde, zarar görenin doğrudan zarara sebep olan kişinin sigortacısına karşı Türk mahkemelerinde doğrudan dava açma imkânı önemli ve çok yönlü birhukuki tartışmadır. Bu yazı, özellikle MÖHUK m.34/4 ve TTK m.1478 kapsamında doğrudan dava hakkını ve bu hakkın milletlerarası yetki bakımından doğurduğu sorunları incelemektedir.

Haksız Fiilde Yabancı Unsur Ne Zaman Gündeme Gelir?

Bir hakkın ihlali veya hukuka aykırı eylem neticesinde zararın doğmasıyla birlikte haksız fiil hükümleri uygulanır. Türk Borçlar Kanunu m.49, hukuka aykırı bir fiil ile başkasına zarar verenin bu zararı tazminle yükümlü olduğunu belirtir. Ancak bu eylemin veya taraflardan birinin yabancılık unsuru taşıması durumunda, artık uyuşmazlık milletlerarası özel hukuk kuralları çerçevesinde değerlendirilmelidir.

Zarar Görenin Sigortacıya Yönelik Doğrudan Dava Hakkı: Yasal Temeller

Sorumluluk sigortalarında zarar görenin doğrudan sigortacıya başvurması mümkündür. Bu hak hem TTK m.1478 hem de MÖHUK m.34/4 hükümleriyle düzenlenmiştir.

Bu doğrudan dava hakkı, sözleşmenin nisbiliği ilkesine istisna oluşturur. Zarar gören üçüncü kişi, sigorta sözleşmesinin tarafı olmamasına rağmen, doğrudan sigortacıdan zararını karşılamasını talep edebilir. Bu hak kanundan doğduğu için taraflarca sözleşmeyle bertaraf edilemez. Özellikle mağdurun sigortalıdan tazminat almasının güçleştiği durumlarda doğrudan sigortacıya yönelmek önemli bir güvencedir.

Doğrudan Dava ve Yetki Sorunu: Hangi Mahkeme Yetkili?

TTK m.1478 ve MÖHUK m.34/4 doğrudan dava hakkını düzenlerken, bu davalarda yetkili mahkemenin belirlenmesine dair özel bir düzenleme getirmez.

MÖHUKm.34/4, haksız fiile uygulanan hukuk ile sigorta sözleşmesine uygulanan hukuktan birinin zarar görene doğrudan dava hakkı tanıması halinde bu hakkı mümkün kılar. 

MÖHUK m.40 ve HMK Hükümleri: Yetki Nasıl Belirlenmeli?

MÖHUKm.40 gereğince, milletlerarası yetki belirlenirken iç hukuktaki yetki kurallarına (HMK hükümlerine) başvurulur. Buna göre:

​•​HMK m.6: Genel yetkili mahkeme, davalının yerleşim yeridir.

​•​HMK m.7: Birden fazla davalı varsa, bunlardan birinin yerleşim yeri yetkili mahkemedir.

​•​HMKm.16: Haksız fiil davalarında, fiilin işlendiği yer, zararın meydana geldiği yer veya zarar görenin yerleşim yeri de yetkili olabilir.

MÖHUK m.46 Uygulanabilir mi? Uygulamada Ne Oluyor?

Doktrinde, MÖHUKm.46'nın yalnızca sigorta sözleşmesinden doğan uyuşmazlıklara ilişkin olup zarar görenin doğrudan dava hakkı bu kapsamda olmadığı, çünkü zarar gören, sigorta sözleşmesinin tarafı olmaması ve dava hakkının sözleşmeden değil, doğrudan kanundan doğduğu kabul edilmektedir.

Ne var ki, uygulamada mahkemeler, doğrudan dava niteliğindeki uyuşmazlıkları da MÖHUK m.46 kapsamında değerlendirerek yetkisizlik kararı vermektedir. Örneğin mahkemeler yabancı bir sigorta kuruluşuna karşı Türkiye'de açılan davada, garanti mektubundaki yetki şartını esas alarak MÖHUK m.46 uygulamak suretiyle Türk mahkemesinin yetkisiz olduğu yönünde karar verebilmektedir.

Sonuç: Hakkın Korunması İçin Yetkinin Doğru Belirlenmesi Şart

Doğrudan dava hakkı, zarar görenin korunması için getirilen kanuni bir güvencedir. Ancak bu hakkın kullanılabilmesi için yetkili mahkemenin doğru belirlenmesi şarttır. Öğretide, MÖHUK m.46’nın doğrudan davalarda uygulanamayacağı yönündeki görüş baskındır. Buna rağmen uygulamada farklı kararlar verilebilmektedir.

Bu nedenle, açık ve makul bir milletlerarası yetki hükmünün MÖHUK’a eklenmesi, hem sistematik hem de mağdur koruması açısından zorunlu görünmektedir.

KAYNAKÇA

1. Avrupa Birliği Konseyi, Roma II Tüzüğü: Regulation (EC) No 864/2007 of the European Parliament and of the Council on the law applicable to non-contractual obligations.

2. Council Regulation (EC) No 44/2001 of 22 December 2000 on jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in civil and commercial matters Brüksel I Regülasyonu